Açık Piyasa İşlemi Nedir?
Açık piyasa işlemi,
dolaşımdaki para miktarını kontrol etmek için bir merkez bankası tarafından
senet, bono ve hisse alım satımıdır. Merkez bankasının amacı,
bankanın varlıklarıyla kumar oynayarak para arzını etkilemektir. Bu piyasada iki etki yaratır: miktar ve
fiyat. Merkez bankası, piyasadaki fazla likiditeyi emmek
için menkul kıymetler satar. Para kıt olduğunda, piyasada bu menkul
kıymetleri satın alır ve piyasada bol para kazanır. Bankalar arası para
piyasası işlemleri de "Açık piyasa işlemleri" başlığı altında
sınıflandırılmaktadır. Bu tür işlemler, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın
açık piyasa işlemleri ve para piyasası birimleri tarafından yürütülür.
Ülkemizde merkez bankası
likiditeyi düzenlemek için açık piyasa işlemlerini kullanmaktadır. Bu
işlemlerin genel özellikleri Merkez Bankası Kanunu'nun 52. ve 56. maddelerinde
verilmektedir. OMO sadece para politikası amacıyla kullanılabilir, Maliye
Bakanlığına veya kamu kurum ve kuruluşlarına borç verilmesinde kullanılamaz.
Ayrıca kanuna göre bu işlemlerin süresi 91 günü geçemez.
TCMB, çeşitli işlem türleri aracılığıyla açık
piyasa işlemleri gerçekleştirmektedir. Açık piyasa işlemleri, etkilerinin doğru
bir şekilde ölçülebilmesi nedeniyle çok avantajlıdır. Ek olarak, APİ'ler
yönetilebilir ve tersine çevrilebilir bir yapıya sahiptir. Bu özellikleri
sebebiyle açık piyasa işlemleri daha güvenilir hale gelmektedir. Açık piyasa
işlemleri küçük dükkanlar aracılığıyla da yürütülebilir. Bu, para tabanındaki
küçük değişikliklere bile izin verir. Tüm bu avantajlar ve hızlı sonuçlar
nedeniyle Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası sıklıkla açık piyasa işlemlerini
tercih etmektedir.
Merkez bankası, para tabanındaki
değişiklikleri etkilemek için belirli dönemlerde açık piyasa işlemleri
yürütebilir. Örneğin, yılbaşı veya tatil öncesi gibi parasal tabandaki
değişiklikleri ortadan kaldırmak için açık piyasa işlemleri gerçekleştirilir.
Bu amaçla yapılan işlemlere defansif açık piyasa işlemleri adı verilir. Merkez
bankası herhangi bir tehdit algılamadığı durumlarda para tabanını değiştirmek
için bu işlemleri gerçekleştirebilir. Bu gibi durumlarda yapılan işlemlere
saldırgan veya dinamik açık para işlemleri denir.
Açık Piyasa İşlemi Çeşitleri Nelerdir?
Açık piyasa ticaretinin ilk türü
hisse senetleridir. Hükümler; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası mevduat ve
limit bazında belirli bir vade ile banka mevduat seçenekleri sunmaktadır. Repo
ise piyasada geçici bir likidite eksikliği olduğunda kullanılan bir işlemdir.
Repoların amacı, sınırlı bir süre için likiditeyi artırmaktır.
Ters repo, adından da anlaşılacağı gibi, repo
işlemlerinin tersi yönde gerçekleştirilen bir satış faaliyetidir. Burada merkez
bankası, portföylerini belirli sözleşme koşulları altında açık piyasa işlemleri
için yetkili kurumlara satmaktadır. Ters repoda, varlıklar daha sonraki bir
tarihte satın alınmak üzere satılır. Ayrıca Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası;
Piyasanın likiditesini kontrol etmek amacıyla doğrudan alım satım, likit pay
ihraçları ve Türk Lirası pay alım ihaleleri de yapabilmektedir.
Kısaca Açık Piyasa İşlemleri üçe ayrılır:
·
Repo
·
Ters Repo
·
Zorunlu
Rezerv Oranı (Mevduat)
Zorunlu rezerv oranı:
Merkez bankası tarafından bankalara sunulan bir mevduattır. Bu olanak, belirli
süre sınırlamalarına tabi garantiler ve sınırlamalar içermektedir. Böylece
bankalar, TCMB'nin gün içinde belirlediği faiz oranlarına göre TL cinsinden
borçlanma ve borç verme avantajına sahip oluyor. Bankalar TCMB kanunlarına ve
belirlediği faiz oranlarına sadık kalarak rezervlerinde belirli bir miktar
mevduat bulunduruyor. Böylece piyasada yaşanabilecek risk ve likidide
sıkışıklığının önüne geçilebiliyor.
Repo: Açık piyasada zaman
zaman likidite açıkları yaşanabilmektedir. Bu stresli zamanlarda kullanılan
işlem repo işlemidir. Bu süre zarfında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası yeniden satışa
izin verir. Bu yöntem senet, tahvil ve tahvil gibi menkul kıymetleri satın
almak için kullanılır. Kısaca geri satım güvencesiyle alım olarak
nitelendirebileceğimiz repo piyasadan tahvil ve senetlerin toplanarak
karşılığında para sürülmesi suretiyle ekonomide canlanma gerçekleştirilmesidir.
Ters Repo: Adından da anlaşılacağı gibi ters repo, reponun zıttıdır. Bu işlemde menkul kıymetler gelecekte geri alınmak şartıyla satılabilir. Piyasadaki geçici likidite fazlası dönemlerinde piyasadan gereksiz likiditeyi çıkarmak için ters repo anlaşmaları yapılır. Ters repoyu da kısaca geri alım vaadiyle satım şeklinde nitelendirebiliriz.